कोशी प्रदेशमा गैरसंस्थागत परिवारभित्र हुने मृत्युको संख्या उच्च

विराटनगर । राष्ट्रिय जनगणना २०७८ को पछिल्लो तथ्यांकले नेपालमा हुने मृत्युको अवस्था मध्ये सबैभन्दा धेरै कोशी प्रदेशमा देखाएको छ ।

राष्ट्रिय तथ्यांक कार्यालयले सोमबार सार्वजनिक गरेको विवरणअनुसार कुल गैरसंस्थागत परिवारमध्ये कोशी प्रदेशका ३ दशमलव १ प्रतिशत अर्थात् २ लाख ६ हजार ४८६ घरपरिवारले पछिल्लो एक वर्षमा कम्तिमा एकजना सदस्य गुमाएको उल्लेख छ ।

कार्यालयका अनुसार निजी घरमा बस्ने, एउटै चुल्होमा पकाएर खाने र प्रायः आफैंले आफ्ना आवश्यकता पूरा गर्ने परिवार नै गैरसंस्थागत परिवार हुन् । यस्तो परिवार राष्ट्रियस्तरमा ६६ लाख ६० हजार ८ सय ४१ रहेको छ ।

कुल गैरसंस्थागत परिवारमध्ये जम्मा २ दशमलव ९ प्रतिशत परिवारमा मृत्युको घटना भएको देखिएको कार्यालयले जनाएको छ । कर्णाली प्रदेशमा सबैभन्दा कम २ दशमलव २ प्रतिशत परिवारका मृत्युका घटना हुने गरेको छ । तर कोशी प्रदेशमा प्रतिशत औसतभन्दा मृत्यु संख्या माथि रहेको जनाइएको छ ।

यो तथ्यांकले कोशी प्रदेशमा अन्य प्रदेशको तुलनामा मृत्यु दर उच्च रहेको देखाएको कार्यालयका सामाजिक तथ्यांक महाशाखाका निर्देशक विनोदशरण आचार्यले बताए । उनले जिल्लागत रूपमा हेर्दा समेत कोशी प्रदेश अन्तर्गतका मोरङ, सुनसरी र झापामा मृत्यु अनुपात उच्च देखिएको बताए ।

यी जिल्लामा शहरीकरण, औद्योगिक गतिविधि, प्रवास र स्वास्थ्य जोखिमजस्ता कारणहरूले मृत्यु अनुपात बढेको हुनसक्ने जनाइएको छ ।

७७ मध्ये सर्वाधिक मृत्युदर भने कपिलवस्तुको रहेको छ । त्यहाँ ३ दशमलव ८ प्रतिशत तथा सबैभन्दा कम रूकुम–पश्चिममा १ दशमलव ८ प्रतिशत देखिएको जनाइएको छ ।

कार्यालयले सार्वजनिक गरेको राष्ट्रिय जनगणना २०७८ को सामाजिक तथ्यांकले कोशी प्रदेशमा सामाजिक, आर्थिक र स्वास्थ्य सेवामा निकै सुधारको खाँचो देखाएको हो ।

कार्यालयका अनुसार कोशी प्रदेशमा मृत्युदर नियन्त्रणका लागि दीर्घकालीन रणनीति र वृद्धमैत्री स्वास्थ्य नीतिको आवश्यकता बढाएको जनाएको छ ।

२०७८ को जनगणना अनुसार नेपालमा कोरा मृत्युदर ६.८ प्रतिहजार जनसंख्यामा झरेको छ ।

२०६८ मा यो दर ७.३ र २०५८ मा १०.२ कायम रहेको थियो । मृत्युदर घट्दो क्रममा भए पनि कोशी प्रदेशको तुलनात्मक बृद्धिले चिन्ता बढाएको हो ।

कार्यालयका अनुसार १२ महिनामा देशभर १ लाख ९८ हजार ४ सय ६३ जनाको मृत्यु भएकोमा ५८ प्रतिशत पुरूष र ४२ प्रतिशत महिला छन् । 

मृत्यु भएका ९७ प्रतिशत परिवारमा एकजनाको मात्रै मृत्यु भएको पाइएको छ । केही परिवारमा भने ६ जनासम्मको मृत्यु भएको जनाइएको छ ।

जनसंख्या पिरामिडले ९५ वर्षभन्दा माथिको उमेर समूह बाहेक सबै समूहमा पुरूषको मृत्यु संख्या महिलाभन्दा बढी देखाएको छ । वृद्ध जनसंख्या मृत्यु अनुपातमा गण्डकी र बागमती अगाडि देखिएको छ ।

नेपालमा बुढ्यौली जनसंख्या समेत बढ्दो क्रममा रहेको तथ्यांकले देखाएको छ ।

सन् २०५० सम्म नेपाल बुढ्यौली जनसंख्यायुक्त देशका रूपान्तरण हुनसक्ने अनुमान गरिएको हो । नेपालमा वृद्ध व्यक्तिहरूको जनसंख्या २०४८ यता हालसम्म करीव तीन गुणाले बढेको छ ।

नेपालको करिव ८० प्रतिशत जनसंख्या ६० वर्षसम्म बाँच्ने अपेक्षा गरिएको छ । यस उमेरसम्ममा ८५ प्रतिशत महिला र ७५ प्रतिशत पुरूष बाँच्न सक्ने जनगणनाको तथ्यांकले देखाएको हो । 

६० वर्षसम्म बाँच्न सक्ने जनसंख्या मध्ये पनि उच्चतम सम्पन्नता परिवारमा ८४ दशमलव ७ प्रतिशत र अति विपन्न परिवारको हकमा ७७ दशमलव ७ प्रतिशत रहने जनाइएको छ । 

कार्यालयका निर्देशक आचार्यले विश्वका मानिसहरूको औसत आयुमा सन् १९९० मा ६४.२ वर्ष रहेकोमा सन् २०१९ सम्म ७२.६ वर्ष पुगेको छ । सन् २०५० मा औषत आयु अझ बृद्धि भएर ७७.१ वर्षसम्म पुग्ने पूर्वानुमान गरिएको बताए ।